پایگاه تحلیلی الوقت - پس از سالها روابط پرفراز و نشیب میان اخوان المسلمین و دولت اردن، امان هفته گذشته اعلام کرد که فعالیت گروه‌های وابسته به اخوان المسلمین در این کشور ممنوع خواهد بود. مقامات اردنی این گروه را به «مشارکت در فعالیت‌هایی که می‌تواند امنیت و وحدت ملی را بی‌ثبات و تضعیف کند» متهم کرده‌اند. اخوان المسلمین دهه‌هاست که در اردن فعالیت سیاسی دارد و ممنوع شدن فعالیت این گروه اسلام‌گرا بیش از هرچیز این پرسش را ایجاد می‌کند که چرا فعالیت اخوان المسلمین پس از هشت دهه ممنوع اعلام شده است.
اخوان المسلمین اردن، از تاسیس تا انشعاب
اخوان المسلمین قدیمی ترین و بزرگترین سازمان اسلامی در اردن است. این گروه اردنی در سال 1946 در امان با هماهنگی هسته مرکزی آن در مصر تأسیس شد و مجوز رسمی را از نخست وزیر اردن در آن زمان دریافت کرد. پیش از این، این گروه در دهه 1920 در مصر تأسیس شده بود. اخوان المسلمین در حال حاضر بیش از 10 هزار عضو در اردن دارد.
در سال 2015، اخوان المسلمین اردن به دو گروه اصلاح طلب با عنوان جامعه اخوان المسلمین و اخوان المسلمین سنتی تقسیم شد. این دو جناح اگرچه رقیب سیاسی به شمار می‌روند، اما در اصول پای بند به اصول اصلی اخوان المسلمین برای کسب قدرت سیاسی با هدف اجرایی شدن دولت اسلامی هستند. در سپتامبر 2016، حزب جبهه اقدام اسلامی وابسته به اخوان المسلمین 10 کرسی از 130 کرسی پارلمان را به دست آورد. نامزدهای اصلاح طلب اخوانی اما با یک حزب جداگانه به نام حزب کنگره ملی شرکت کردند و هیچ کرسی در پارلمان اردن به دست نیاوردند.
استراتژی این گروه در اردن همواره تاکید بر مشارکت سیاسی و تظاهرات مردمی در کنار نفی فعالیت مسلحانه و خشونت آمیز بوده است. با این حال در نشست عمومی اخوان المسلمین در امان در ژانویه 2013، «همام سعید»، از مقامات ارشد اخوان اردن اعلام کرد که متعهد به برپایی خلافت اسلامی در اردن است و این موضع گیری باعث شد تا دولت اردن با بدگمانی به فعالیت این گروه نگاه کند. پس از آن «ملک عبدالله دوم»، پادشاه اردن در سال 2013 در مصاحبه ای با نشریه آتلانتیک، رهبران اخوان المسلمین را به «گرگ هایی در لباس میش» متهم کرد.
در عین حال علی رغم تعهد اخوان المسلمین مبنی بر عدم خشونت، راهپیمایی‌های این گروه در موارد متعددی به خشونت کشیده شده است و معترضان با پلیس درگیر می شوند. در مارس 2014، پلیس ضد شورش اردن با معترضان اخوانی که قصد حمله به سفارت اسرائیل در امان را داشتند، مقابله کرد. بر اساس گزارش ها، بسیاری از آنها دستگیر شدند. در نوامبر 2014 نیز مقامات اردنی 31 نفر را به اتهام عضویت در یک هسته مرکزی اخوان المسلمین که اسلحه و پول را به کرانه باختری منتقل می کردند، دستگیر کردند.
در جنگ 2014 اسرائیل علیه غزه نیز «همام سعید» از رهبران ارشد اخوان المسلمین اردن، «مقاومت قهرمانانه» حماس در برابر اسرائیل را ستود. اخوانی‌ها در اردن همسو با گروه مادر در مصر، مخالف رابطه اردن با اسرائیل هستند. در تظاهرات مارس 2014 در مقابل سفارت اسرائیل در امان، همام سعید از اردن خواست سفیر اسرائیل را اخراج، معاهده صلح با اسرائیل را لغو و یهودیان را «دشمنان ملت ما» اعلام کند. اخوان المسلمین اردن همچنین حامی جدی عملیات طوفان الاقصی حماس در 7 اکتبر 2023 علیه رژیم صهیونیستی است.
با این حال طی یک دهه گذشته نیز، اخوان المسلمین اردن با انشعابات متعددی روبرو بوده است و در مواردی رقابت‌های درونی در این گروه اسلام گرا باعث تضعیف کلی آن شده است. در حال حاضر با وجود آن که حداقل 30 نماینده پارلمان اردن وابسته به اخوان المسلمین به شمار می‌رود، اما این 30 نماینده در همه موارد با هم همسو و هم رای نیستند. در واقع با ادامه درگیری بین جناح‌های مختلف اخوانی، ناظران در مورد کارایی اخوان‌المسلمین در اردن تردید کرده‌اند.
رویکرد اخوانی‌های اردن
این گروه اردنی خود را به عنوان یک گروه مدافع اسلام میانه رو که برای گسترش روح اعتدال در جامعه و مقابله با افراط گرایی و تعصب تلاش می کند، توصیف می کند.
به گفته تحلیلگران عربی، این گروه در اردن توجه ویژه ای به مسئله فلسطین دارد و منتقدان این گروه در اردن آنها را متهم می‌کنند که مسئله فلسطین را بر منافع ملی اردن در اولویت بالاتری قرار داده است.
از سوی دیگر باید توجه داشت که جنبش مقاومت اسلامی (حماس) و اخوان المسلمین اردن دارای «هماهنگی» نزدیکی هستند. «راحیل الغرایبه»، رئیس سابق دفتر سیاسی اخوان المسلمین در اردن، در گفتگو با بی بی سی گفته است که حماس در واقع از اخوان المسلمین اردن منشعب شده و زمینه شکل گیری این گروه مقاومت در غزه وابسته به اخوان المسلمین اردن است.
اخوان المسلمین اردن برای چندین دهه از حامیان دولت این کشور بوده است. مقامات اردنی در نیمه قرن بیستم در دوره ای که احزاب سیاسی در اردن محدود بودند، به این گروه اجازه فعالیت دادند. با این حال اخوان المسلمین اردن همواره خود را «یک حزب مخالف جریان حاکم و بزرگترین، قدرتمندترین و تأثیرگذارترین حزب اردنی» توصیف می کند.
ممنوعیت پس از 8 دهه
پس از 80 سال فعالیت سیاسی و مذهبی در این کشور، دولت اردن هفته گذشته ممنوعیت رسمی اخوان المسلمین ، مصادره مقر و دارایی های آن را اعلام و هرگونه ترویج افکار یا نشریات این گروه را جرم انگاری کرد.
این تصمیم که توسط وزیر کشور اردن اعلام شد، بر مبنای حکم نهایی قضایی صادر شده در سال 2020 توسط دادگاه تجدیدنظر صورت گرفته است. این تصمیم همچنین شامل «بستن دفاتر یا مقرهای مورد استفاده توسط اخوان المسلمین یا هر نهاد وابسته دیگری و ممنوعیت داد و ستد با آن‌هاست.»
به گفته منابع رسمی دولت اردن، از زمان اعلام ممنوعیت فعالیت اخوان المسلمین، مقامات اردنی به چند خانه و دفاتر وابسته به اخوان یورش برده و آن اماکن را بازرسی و پلمپ کرده‌اند. اگرچه مقر رسمی اخوان المسلمین در سال 2020 به دنبال حکم دادگاه بسته شد، اما ناظران تخمین می زنند که تقریباً 50 مقر دیگر این حزب در حال حاضر در اردن فعال است.
چرایی نگرانی اردن
تحولات مرتبط با 7 اکتبر 2023 و عملیات طوفان الاقصی نیروهای فلسطینی علیه اسرائیل، باعث محبوبیت فزاینده اخوان المسلمین در اردن شد که همواره خود را پیشتاز حمایت از فلسطین معرفی می‌کند. پیروزی ائتلاف سیاسی اخوان المسلمین در انتخابات پارلمانی 2024 اردن با کسب 31 کرسی از 138 کرسی، برای ناظران سیاسی شوکه کننده بود. این ائتلاف سیاسی در واقع نزدیک به نیم میلیون رای از مجموع 1.6 میلیون رای دهنده ثبت نام شده را به دست آورد و آن را به بزرگترین و قدرتمندترین سازمان اپوزیسیون در اردن تبدیل کرد. براین اساس به نظر می‌رسد که دولت اردن با ایجاد محدودیت‌ها و ممنوعیت فعالیت اخوان المسلمین، بدنبال آن است که از مانع نفوذ فزاینده این گروه در اردن شود.
از سوی دیگر موضوع فشار بر حماس در غزه و طرح مورد نظر آمریکا برای خروج حماس از غزه باعث نگرانی مقامات اردنی شده و امان نگران است که اگر طرح مشترک اسرائیل و آمریکا در غزه برای اخراج حماس اجرایی شود، نیروهای حماس اردن را پایگاه خود قرار دهند و به همکاران و هم حزبی‌های خود در اردن ملحق شوند. از این رو، دولت اردن از هم اکنون تلاش دارد تا فعالیت اخوان المسلمین را محدود کند.
نکته مورد نظر دیگر این که ممنوعیت اخوان المسلمین در اردن در راستای نگرانی مقامات این کشور از شکل گیری محور اخوانی در منطقه توسط ترکیه صورت گرفته است. پس از سقوط دولت بشاراسد در سوریه و شکل گیری حاکمیت نزدیک به ترکیه توسط احمدالشرع، اکنون دولت اردن نگران است که اخوان المسلمین در اردن که رابطه نزدیکی با دولت جدید سوریه و رجب طیب اردوغان در ترکیه دارد، دست به تحرکاتی جدی تر علیه پادشاهی اردن بزند و از این رو یکی از نگرانیهای عمده دولت اردن برای ممنوع اعلام کردن فعالیت اخوان المسلمین، ترس از شکل گیری محور اخوانی مورد نظر ترکیه در منطقه است.
